Wzrost sum gwarancyjnych

Kontekst

Sumy gwarancyjne są ustawowo unormowaną, górną granicą odpowiedzialności zakładu ubezpieczeniowego z tytułu umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Wynika z tego, że jest to maksymalna kwota, jaką może wypłacić ubezpieczyciel w ramach odszkodowania za zdarzenie, którego skutki są objęte ubezpieczeniem[1]. Dla porządku należy odróżnić sumy gwarancyjne od sum ubezpieczenia. Suma ubezpieczenia jest określona w umowie, w stosunku do wartości ubezpieczonego majątku. Każdorazowo jest ona indywidualnie wykazywana na podstawie oceny wartości ubezpieczonego majątku. Wysokość ustalonej sumy ubezpieczenia wpływa bezpośrednio na ostateczną wysokość otrzymanego świadczenia[2]. Zależności pomiędzy wartością ubezpieczenia, a sumą ubezpieczenia wynikają z umowy, zawartej pomiędzy ubezpieczonym,
a zakładem ubezpieczeń. Suma ubezpieczenia jest wykorzystywana przy wszystkiego rodzaju umowach ubezpieczeniowych, z wyjątkiem ubezpieczeń OC, w których stosuje się wcześniej wspomniane sumy gwarancyjne. W szczególności instytucja sum gwarancyjnych jest wykorzystywana przy obowiązkowych ubezpieczeniach OC:

• Ubezpieczenie posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku
  z ruchem tych pojazdów;
• Ubezpieczenie rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego;
• Ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych
• Ubezpieczenie wynikające z wykonywania zawodów określonych w konkretnych przepisach[3].

Warto zaznaczyć, że w granicach sumy gwarancyjnej zakład ubezpieczeń jest obowiązany zwrócić ubezpieczającemu, uzasadnione okolicznościami zdarzeń, koszty poniesione w celu zapobieżeniu zwiększenia szkody, a także zwrócić niezbędne koszty obrony w postępowaniu karnym i koszty zastępstwa prawnego w postępowaniu cywilnym, podjętym na polecenie, a nawet za zgodą zakładu ubezpieczeń[4].

Zakład ubezpieczeń ma obowiązek poinformowania poszkodowanego o możliwości wyczerpania się sumy gwarancyjnej, w przypadku, gdy łączna kwota wypłaconych odszkodowań przekroczy 80 proc. sumy[5].

Historia

Przed wejściem w życie Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (dalej: Ustawa o ubezpieczeniach)[6] minimalna kwota sum gwarancyjnych wynosiła: 600 000,00 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia. Kolejne, ówcześnie obowiązujące przepisy różnicowały sumę gwarancyjną w odniesieniu do szkód na osobie na: 1 500 000,00 euro i w odniesieniu do szkód na mieniu na: 300 000,00 euro[7]. W trakcie liczenia wysokości odszkodowania, przy szkodzie na osobie, suma gwarancyjna dotyczyła każdego poszkodowanego z osobna. W przypadku szkody na mieniu, liczba osób poszkodowanych nie miała znaczenia, a limit odpowiedzialności był określony grupowo[8]. Za sprawą implementacji nowelizacji Dyrektywy 84/5/EWG określono wyższe, minimalne sumy gwarancyjne. W przypadku szkód na osobie na wysokość: 1 000 000,00 euro na jednego poszkodowanego lub alternatywnie: 5 000 000,00 euro na jedno zdarzenie niezależnie od liczby osób. Natomiast w przypadku szkód na mieniu: 1 000 000,00 euro na jedno zdarzenie niezależnie od liczby poszkodowanych[9].

Stan obecny

Jak wyżej wskazano, w przypadku: Ubezpieczenie posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów; Ubezpieczenie rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego; a także Ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, ustawodawca przewidział, że suma gwarancyjna nie może być niższa niż równowartość w złotych

• 5 210 000,00 euro w przypadku szkód na osobie (w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych);
• 1 050 000,00 euro w przypadku szkód w mieniu (w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych).

Nieco inaczej sytuacja rysuje się przy minimalnych sumach gwarancyjnych, wskazany w przepisach szczegółowych (zwłaszcza w rozporządzeniach Ministra Finansów) normujących odpowiedzialność cywilną w wybranych zawodach:

Zawód	Minimalna suma gwarancyjna
Adwokat	50 000,00 euro
Notariusz	50 000,00 euro
Komornik	100 000,00 euro
Detektyw	15 000,00 euro
Architekt, inżynier budownictwa, inspektor nadzoru budowlanego	50 000,00 euro
Biuro rachunkowe	10 000,00 euro
Rzeczoznawca majątkowy	25 000,00 euro
Pośrednik w obrocie nieruchomościami	50 000,00 euro
Zarządca nieruchomości	10 000,00 euro
Doradca podatkowy	10 000,00 euro
Fizjoterapeuta, pielęgniarka	30 000,00 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia oraz 150 000,00 euro w odniesieniu do wszystkich zdarzeń
Lekarz	75 000,00 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia oraz 350 000,00 euro w odniesieniu do wszystkich zdarzeń
Placówka lecznicza	100 000,00 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia oraz 500 000,00 euro w odniesieniu do wszystkich zdarzeń
Agencja ochrony	20 000,00 euro – przy rocznym obrocie do 2 000 000,00 euro rocznie 25 000,00 euro przy rocznym obrocie między 2 000 000,00, a 10 000 000,00 euro 40 000,00 euro – przy rocznym obrocie między 10 000 000,00 euro, a 50 000 000,00 euro 50 000,00 euro przy rocznym obrocie powyżej 50 000 000,00 euro
Radca prawny	50 000,00 euro
Broker ubezpieczeniowy	1 250 618,00 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia oraz 1 875 927,00 euro w odniesieniu do wszystkich zdarzeń

Przeliczenie kwot do równowartości wyżej wskazanych kwot, jest ustalane przez zastosowanie kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski obowiązującego w dniu wyrządzenia szkody)[10].

Powyżej przedstawione sumy są daleko niesatysfakcjonujące dla poszkodowanych, zwłaszcza
w kontekście usług medycznych.  W ramach swobody umów ubezpieczający może zawrzeć
z zakładem ubezpieczeń umowę obowiązkowego ubezpieczenia, w której suma gwarancyjna będzie wyższa niż minimalna suma gwarancyjna. Takie rozwiązanie skutkuje zwiększeniem składki ubezpieczeniowe, w związku z czym podmioty lecznicze rzadko kiedy są zainteresowane dobrowolnym podniesieniem kosztów prowadzenia swojej działalności[11]. Do intensyfikacji działań mających na celu podniesienie sum gwarancyjnych, przyczynił się obowiązek implementacji do polskiego systemu prawnego rozwiązań wynikających z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego
i Rady (UE) 2021/2118 z dnia 24 listopada 2021 r. zmieniająca dyrektywę 2009/103/WE w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności.

Zmiany legislacyjne

Wspomniana wyżej Dyrektywa wprowadza ujednolicenie wykorzystywanych dotychczas definicji „pojazdu” oraz „ruchu pojazdu” we wszystkich państwach Unii Europejskiej. Implementacja przepisów ustandaryzuje wydawanie i wykorzystywanie zaświadczeń o przebiegu ubezpieczenia (wprowadzenie jednolitego formularza zaświadczeń, zakaz dyskryminacji ubezpieczających ze względu na narodowość lub wyłącznie z uwagi na poprzednie państwo zamieszkania, a także konieczność równoważnego traktowania zaświadczeń z innych państw członkowskich przez ubezpieczycieli oraz obowiązek publikowania ogólnego zarysu polityki w zakresie wykorzystywania przebiegu ubezpieczenia)[12]. Co najważniejsze dyrektywa określa odpowiada na obecne w debacie doczasowe niedoszacowanie minimalnych sum gwarancyjnych, poprzez ich podniesienie do wysokości:

• 6 450 000,00 euro w przypadku szkód na osobie (w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych);
• 1 300 000,00 euro w przypadku szkód w mieniu (w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych)[13].

Pracę nad wprowadzeniem przedmiotowej nowelizacji zostały zainicjowane przez Ministra Finansów z końcem 2022 r. i obecnie znajdują się na etapie konsultacji publicznych oraz opiniowania.

Zalecenia

Niemniej nawet pomimo wejścia w życie wskazanych wyżej elementów nowelizacji, wciąż aktualnym tematem pozostaje analogiczne podniesienie sum gwarancyjnych w kontekście usług medycznych, a w tym w szczególności u lekarzy i placówek medycznych. W tym momencie są one niewystarczające, ponieważ sądy zasądzają odszkodowania dla pacjentów przekraczające poza te kwoty. Ubezpieczyciel płaci do określonego limitu, natomiast resztę placówki medyczne muszą zapłacić z własnych pieniędzy (sięgającym ok. 1 proc. kontraktu NFZ), czemu efektem jest coraz większe zadłużenie szpitali. Obok powiększenia sum gwarancyjnych w sposób analogiczny, do obecnie procedowanego w przypadku ubezpieczeń samochodowych, pewnym rozwiązaniem może być także powstanie instytucji funduszu gwarancyjnego drugiej warstwy ubezpieczeń lub funduszu reasekuracyjnego.

---

[1] G. Dybała, K. Szpyt: Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, LEX 2022.

[2] D. Fuchs, D. Maśniak, J. Nawracał: Komentarz do ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, LEX 2010.

[3] Ustawa o ubezpieczeniach, art. 4 wz. z zart. 3.

[4] Ustawa o ubezpieczeniach, art. 15.

[5] G.Dybała, K. Szpyt: Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, LEX 2022.

[6] Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, (Dz. U. 2022.2277).

[7] D. Fuchs, D. Maśniak, J. Nawracał: Komentarz do ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, LEX 2010.

[8] Tamże.

[9] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności (Dz.U.UE.L.2009.263.11) w zw. z Druga Dyrektywa Rady z dnia 30 grudnia 1983 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstwa Państw Członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów silnikowych (Dz. U.UE.L.1984.8.17).

[10] Ustawa o ubezpieczeniach, art. 36.

[11] J. Miaskowski, K. Niezgoda, P. Skawiński: Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, LEX 2022.

[12] Ocena Skutków Regulacji, https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12367400/katalog/12938714#12938714, [dostęp: 20.01.2023].

[13] Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2118 z dnia 24 listopada 2021 r. zmieniająca dyrektywę 2009/103/WE (Dz. U.UE.L.2021.12.2).