Finansowanie organizacji pozarządowych – studia przypadków

Jacek Władysław Bartyzel

Finansowanie organizacji pozarządowych – kontekst

Organizacje pozarządowe odgrywają kluczową rolę w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, w którym to zwykli ludzie są zaangażowani w sprawy publiczne. Dobro wspólne i rozmaite inicjatywy o charakterze społecznym, publicznym, charytatywnym nie są pozostawione samym sobie ani też nie są tylko domeną władzy politycznej. Organizacje pozarządowe działają na rzecz pożytku publicznego z inicjatywy prywatnej, niezależnej od władzy. Formy organizacji są różne i stanowią pochodną systemów prawnych, najczęściej jednak są to fundacje (tworzone przez fundatorów), stowarzyszenia (z demokratycznym wyborem władz), a także różnego rodzaju organizacje nieformalne lub częściowo sformalizowane. W niektórych krajach organizacje pozarządowe mogą też przybierać formy prawne analogiczne do spółek.

Cel i zakres działalności organizacji pozarządowych jest bardzo zróżnicowany, określany przez członków czy inicjatorów tych organizacji. Niektóre z organizacji zajmują się bardzo wąską działalnością na rzecz wspólnot lokalnych, działalnością dobroczynną na rzecz określonego sektora, grupy społecznej czy wąskiej, często sprecyzowanej grupy wykluczonych. Inne mają ambicje tworzenia myśli w określonej dziedzinie czy aspekcie polityki. Jeszcze inne prowadzą działalność o dużej, często międzynarodowej skali[1]. Wszystkie jednak mają potrzeby finansowania swojej aktywności, zwłaszcza że mowa o działalności, która w odróżnieniu od przedsiębiorstw czy spółek nie jest nastawiona na zysk.

Organizacje pozarządowe mogą być finansowane zarówno ze źródeł prywatnych, jak i publicznych, krajowych i (gdy prawo na to pozwala) zagranicznych[2][3]. Prywatne źródła finansowania to przede wszystkim darowizny, działalność odpłatna oraz – w wypadku stowarzyszeń – składki członkowskie. Darowizny mogą pochodzić od darczyńców indywidualnych jak i przedsiębiorstw, instytucji prywatnych, a nawet innych organizacji pozarządowych. Indywidualnymi darczyńcami mogą być majętni filantropi, mogący samodzielnie finansować wiele organizacji (często chlubiąc się sponsorowaniem takich inicjatyw, w innych wypadkach robiąc to zupełnie anonimowo), ale też zwykli ludzie o przeciętnych dochodach, którzy darowizny wpłacają samodzielnie lub poprzez zbiórki publiczne albo narzędzia crowdfundingowe. Przedsiębiorstwa często zaś chwalą się filantropią korporacyjną, nierzadko w ramach polityk tzw. „społecznej odpowiedzialności biznesu” (CSR) lub innych polityk o wizerunkowym charakterze. Istnieje tez wiele fundacji, których głównym przedmiotem działalności jest sponsorowanie innych organizacji, najczęściej poprzez udzielanie im grantów w wyniku konkursów.

Organizacje pozarządowe często finansują się same poprzez prowadzenie działalności odpłatnej – zarówno jeśli chodzi o działalność odpłatną pożytku publicznego, jak i działalność gospodarczą – jeśli pozwalają na to regulacje danego państwa jak i regulacje wewnętrzne organizacji. Działalność odpłatna pożytku publicznego mieści się w ramach celów statutowych organizacji, zaś działalność gospodarcza może poza nią wykraczać. W Polsce możliwość prowadzenia działalności gospodarczej określana jest w statutach organizacji, zaś samo jej prowadzenia wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców. W niektórych krajach działalność gospodarcza i działalność odpłatna stanowią pokaźną część przychodów organizacji, często ma jednak związek z finansowaniem ze źródeł pośrednio publicznych (np. poprzez świadczenie usług publicznych, za które następnie organizacja lub beneficjent dostaje zwrot od władz publicznych).

W wielu krajach istotne jest finansowanie NGO przez podmioty publiczne. Może mieć to miejsce w postaci dotacji i grantów od instytucji rządowych lub samorządowych, albo od organizacji międzynarodowych (w tym Unii Europejskiej). W innych przypadkach organizacje wykonują zadania publiczne na zasadach kontaktów z władzami poszczególnych szczebli, dostając za to wynagrodzenie lub subsydia.

Istnieją też formy łączące finansowanie publiczne z prywatnym, poprzez rozwiązania podatkowe. Zazwyczaj organizacje pozarządowe, ale też i ich darczyńcy, korzystają z różnego rodzaju preferencji podatkowych. Dla organizacji są to najczęściej zwolnienia z podatku od darowizn lub podatków dochodowych, a dla darczyńców odpisy podatkowe od darowizn. Specyficznym przykładem publiczno-prywatnego finansowania jest polski „1%”, gdzie część podatku PIT może być przekazana na wskazaną przez podatnika organizację, pod warunkiem, że ta ma formalny statut organizacji pożytku publicznego. Teoretycznie podobny mechanizm można by zastosować w systemach prawnych do innych rodzajów podatków.

Modeli finansowania organizacji pozarządowych jest wiele. W poszczególnych krajach różnie się przedstawia otoczenie prawne ich funkcjonowania, rola w wykonywaniu zadań publicznych oraz miks środków prywatnych i publicznych w finansowaniu NGO. W niniejszym artykule przyglądamy się trzem konkretnym przykładom: Stanów Zjednoczonych, Niemiec i Czech.

Studium przypadku: Stany Zjednoczone

Ponad półtora miliona organizacji pozarządowych w USA ma zróżnicowane formy finansowania[4]. Regulacje w zakresie finansowania NGO w USA mają na celu – wedle rządowych deklaracji – wspierać i ułatwiać funkcjonowanie tych organizacji bez dokonywania odgórnych ocen co do wartości ich działań. Źródła finansowania NGO obejmują m.in. darowizny od darczyńców indywidualnych (amerykańskich lub zagranicznych), darowizny od przedsiębiorstw, granty od prywatnych fundacji filantropijnych, granty publiczne oraz granty zagraniczne (w tym granty publiczne od innych państw). Nie istnieją poważniejsze ograniczenia w zakresie finansowania organizacji ze źródeł zagranicznych, czy to prywatnych czy publicznych (poza przypadkami regulacji typu AML, dotyczących sankcji lub finansowania terroryzmu).

Organizacje w Stanach finansowane są głównie prywatnie, ale liczne i tak dostają granty od władz federalnych, stanowych lub lokalnych, w szczególności na projekty badawcze, działalność na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego, cele edukacyjne i świadczenie usług publicznych, a także na pomoc humanitarną dla uchodźców, ofiar konfliktów zbrojnych oraz poszkodowanych w wyniku katastrof[5] [6]. Ponad 1/5 wpływów NGO pochodzi natomiast z kontraktów rządowych na świadczenie usług publicznych, niecała 1/10 z grantów publicznych. Łącznie jednak środki publiczne oscylują wokół 1/3 wpływów NGOs, podobnie do Wielkiej Brytanii, ale znacznie mniej niż w krajach Europy kontynentalnej. Publiczne granty dla NGOs (ale także dla innych podmiotów edukacyjnych, medycznych czy prowadzących projekty społeczne) z ponad 1000 rządowych programów dostępne są przez portal grants.gov – poprzez ten portal dystrybuowane jest łącznie ponad 500 miliardów USD[7]. Ponad połowę wpływów NGO w USA stanowią dochody ze sprzedaży dóbr i usług podmiotom prywatnym. Kilkanaście procent stanowią darowizny prywatne i filantropia. Kilkuprocentowy udział ma natomiast dochód inwestycyjny z kapitałów żelaznych[8].

Przy zakładaniu organizacji pozarządowej nie ma potrzeby uzyskiwania zgody ze strony władz, a same organizacje mogą mieć nieformalny charakter. Jeśli jednak chcą uzyskać przywileje podatkowe lub prawne, muszą się zarejestrować wedle prawa któregoś z 50 stanów. Regulacje są zróżnicowane w zależności od stanu, ale nie są uznaniowe i mają co do zasady unikać osądu ze strony władz. W niektórych stanach organizacje religijne, edukacyjne lub charytatywne potrzebują dodatkowej rejestracji, jeśli chcą korzystać z przewidzianych dla nich ułatwień.

Organizacje pozarządowe mogą być zwolnione z podatków stanowych i federalnych, jeśli uzyskają – za pośrednictwem IRS (urzędu skarbowego) – takie zwolnienie. Zależne jest ono od typu prowadzonej działalności. NGO działające wyłącznie w sferze edukacji, religii, nauki, czytelnictwa, sportu, działające na zasadach nie dla zysku, mogą uzyskać całkowite zwolnienie z podatków federalnych wszystkich swoich przychodów. Organizacje o charakterze politycznym mogą korzystać ze zwolnień podatkowych w ograniczonej sferze (w zakresie darowizn, składek członkowskich, zbiórek fundraisingowych). W zakresie podatków stanowych, zasady zwolnień określane są przez odpowiednie władze stanowe. Darowizny przynoszą korzyści podatkowe dla darczyńców i z reguły mogą być odliczane od podstawy opodatkowania. Status zwolnień podatkowych może się różnić w zakresie poszczególnych sfer działalności, ale władze federalne i stanowe mają unikać wartościowania poszczególnych organizacji, ich misji, założeń czy reprezentowanych poglądów. Organizacje pozarządowe są natomiast zobowiązane do regularnego raportowania w zakresie swoich wpływów, wydatków, składu osobowego organów kierowniczych i przedmiotu działalności merytorycznej.

Studium przypadku: Niemcy

Organizacje pozarządowe w Niemczech funkcjonują w formie stowarzyszeń (Verein), fundacji (Stiftung) oraz coraz częściej spółek z ograniczoną odpowiedzialnością (Gesellschaft mit beschränkter Haftung, GmbH). Te, które w całości poświęcają swoją działalność na cele dobroczynne, cele interesu publicznego lub cele religijne są zwolnione z podatku dochodowego, lokalnego podatku handlowego oraz podatku od darowizn.[9] Organizacje pożytku publicznego korzystają z pewnych preferencji w zakresie podatku VAT. Jeśli to one wykonują działalność objętą VAT, a działalność ta wpisuje się w cele statutowe organizacji, standardowa stawka VAT 19% obniża się do 7%[10].

16 landów ma nieco inne regulacje w zakresie funkcjonowania organizacji (zwłaszcza fundacji), ale najważniejsze regulacje dot. organizacji pozarządowych funkcjonują na szczeblu federalnym. Prawo federalne określa zasady uzyskiwania zwolnień podatkowych dla organizacji, choć decyzje w tym zakresie podejmują landowe urzędy skarbowe. W 2023 roku wchodzi w życie reforma, która unifikuje prawo dot. fundacji na szczeblu federalnym i wprowadza krajowy rejestr fundacji.

Forma działalności czy to stowarzyszenia, czy fundacji, czy tym bardziej spółki, nie określa jeszcze, czy organizacja będzie traktowana jako działająca na rzecz pożytku publicznego, a tym samym czy będzie mogła korzystać ze zwolnień podatkowych. Pojęcia pożytku publicznego, dobroczynności i celów religijnych, uprawniające do zwolnień z podatków, definiowane są w prawie podatkowym. Działalność pożytku publicznego to działalność, która jest nakierowana na wspieranie ogółu społeczeństwa w sposób materialny, intelektualny lub moralny, a jej beneficjenci nie są ograniczeni do wąskiego grona. Wyróżnia się 25 obszarów działalności pożytku publicznego, w tym m.in. naukę, ochronę zdrowia, wsparcie młodzieży lub seniorów, kulturę i sztukę, wspieranie osób prześladowanych czy wykluczonych, zapobieganie przestępczości, resocjalizację, opiekę nad zwierzętami, ochronę rodziny, ochronę demokracji i rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Działalność dobroczynna jest definiowana jako pomoc dla osób w potrzebie, związanej z ich sytuacją ekonomiczną, fizyczną (np. zdrowotną), psychologiczną lub psychiczną. Działalność na cele religijne obejmuje wspieranie uznanych prawnie związków wyznaniowych, w tym katechezę, edukację religijną, budowę i utrzymanie miejsc kultu, rozwój duchowy.

Żeby korzystać ze zwolnień podatkowych, działalność pożytku, dobroczynna lub na cele religijne musi obejmować praktycznie całość działań organizacji. W szczególności nie można dystrybuować zysków pomiędzy członków czy udziałowców (możliwe są jednak rozsądne wynagrodzenia, a także na zasadzie wyjątku – transfer do 1/3 zysków fundacji do fundatora), a wydatki administracyjne nie mogą przekraczać określonych poziomów. Organizacje pozarządowe mogą co do zasady prowadzić działalność gospodarczą, korzystając ze zredukowanej stawki 7% VAT i zwolnienia z podatku dochodowego od osób prawnych, jeśli działalność ta jest konieczna do realizacji ich celów statutowych. W innych wypadkach dochód jest opodatkowany po przekroczeniu progu 35 tysięcy euro rocznie.

Darczyńcy indywidualni, przekazujący darowizny na rzecz organizacji pozarządowych, mogą liczyć na odpis darowizn od podstawy opodatkowania do kwoty miliona euro rocznie. Istnieje możliwość rozłożenia tego odpisu na okres do 9 lat. Darczyńcy korporacyjni mogą odliczać od podstawy opodatkowania darowizny w wysokości do 20% dochodu lub 0,4% sumy obrotu i wynagrodzeń. Zwolnienia z podatku od spadków i darowizn dotyczą tylko niektórych typów fundacji.

O ile tylko 10% wpływów organizacji pozarządowych w Niemczech pochodzi z subsydiów i grantów[11] państwowych, to faktycznie udział świadczeń finansowanych pośrednio przez państwo jest wielokrotnie wyższy. W Niemczech funkcjonuje system refundacji opłat za usługi społeczne realizowane przez NGO – a ich realizacja przez NGO a nie przez podmioty publiczne jest preferowana zgodnie z modelem subsydiarności. W ten sposób „klient” organizacji pozarządowej „kupuje” usługi od tej organizacji, a od państwa dostaje refundację tychże usług. Stąd też wynika bardzo wysoki udział przychodów z opłat czy ze sprzedaży w budżetach Niemieckich NGO (27%). Mówi się wręcz o specyficznym modelu działania NGO nazywanym modelem reńskim[12], wspólnym dla Niemiec, Belgii i Austrii, w którym NGO realizują wiele z zadań publicznych na podstawie kontraktów otrzymywanych od państwa. Model reński nie oznacza jednak jednolitego sposobu finansowania – o ile w wypadku Niemiec mówimy o odpłatnych usługach refundowanych klientowi, to w Belgii państwo bezpośrednio wypłaca te pieniądze organizacjom, co w Niemczech stanowi z kolei zjawisko niemal marginalne.

Około 90% spośród prawie 25 tysięcy fundacji działających w Niemczech ma status umożliwiający im korzystanie z ulg podatkowych[13], a 95% faktycznie świadczy jakąś działalność pożytku publicznego, dobroczynną lub religijną. Istnieją regulacje podatkowe zachęcające do przeznaczania darowizn na zasilanie kapitałów żelaznych NGO[14].

Istnieją programy finansowania niektórych NGO ze środków publicznych, głównie Ministerstwa Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (BMZ), w szczególności na projekty międzynarodowe, zagraniczną pomoc humanitarną, wsparcie uchodźców. Budżet ministerstwa alokowany na wsparcie instytucji społeczeństwa obywatelskiego i świadczonej przez nie pomocy przekracza 1,3 mld EUR w 2022 r. (10,7% całego budżetu ministerstwa!)[15]. Finansowane są projekty do 75% ich wartości (w wyjątkowych wypadkach 90%), w dwóch głównych strumieniach: dla dużych projektów (powyżej 50 tysięcy EUR) i dla małych projektów lub pierwszorazowych aplikantów. Projekty z reguły wymagają partnerstwa z lokalnymi organizacjami czy podmiotami w krajach, w których świadczona jest pomoc, jeśli dotyczą właśnie pomocy zagranicznej. Budżety grantowe mają też inne ministerstwa, w tym Ministerstwo Edukacji i Badań[16], Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Energii Jądrowej. Organizacje pozarządowe lub ich niektóre działania, zgodne z linią interesu publicznego rządu niemieckiego, są też, pośrednio lub bezpośrednio, finansowe także przez inne podmioty rządowe lub quasi-rządowe. Programy rozwojowe finansuje, oprócz BMZ, także Niemieckie Centrum Współpracy Międzynarodowej (GIZ)[17], agenda w całości finansowana przez rząd, publiczny bank KFW, instytuty rządowe takie jak Instytut Relacji Kulturalnych (ifa), oraz finansowane publicznie instytucje kościelne świadczące pomoc charytatywną i humanitarną: katolicki Misereor i protestancki BfW-EED[18][19].

Państwowe finansowanie mają fundacje – think-tanki afiliowane do partii politycznych[20]. Nie są to stricte organizacje społeczeństwa obywatelskiego (podobnie jak fundacje partyjne nie są traktowane jak inne NGO w Polsce), ale ich znaczenie i wpływ na inne organizacje pozarządowe, w tym inne think tanki jest duży.

Studium przypadku: Czechy

Przez długi czas czeskie prawo przewidywało niewiele rozwiązań wspierających organizacje pozarządowe, ale równie niewiele było regulacji w zakresie ich funkcjonowania[21]. Jednocześnie bardzo duża jest rola sektora NGO w świadczeniu usług społecznych, które są podmiotami założycielskimi przy świadczeniu usług prewencji społecznej czy doradztwa społecznego[22]. Do nich musi iść publiczne finansowanie. Ale władze samorządowe są głównym usługodawcą jeśli chodzi o koszt samej pomocy społecznej

Czeski porządek prawny nie definiuje NGO, ma to zmniejszać obciążenia prawne których wymagałoby rozróżnienie od instytucji nastawionych na zysk[23]; osobowość prawną nabywają rejestrując się sądownie. Pozycja NGO jest regulowana ustawą z 2014 o rejestrach, w których umieszcza się podstawowe dane o organizacjach (nazwę, adres, formę prawną, cel działania, skład ciał zarządzających organizacjami) oraz składa się dokumenty takie jak statut czy sprawozdania z walnych zebrań.

Do tej pory nie sprecyzowano dostatecznie działalności pożytku publicznego, a większy wpływ na dostęp do funduszy publicznych ma forma działania organizacji niż jej cele. By uzyskać dostęp do środków publicznych, organizacja musi mieć osobowość prawną jako stowarzyszenie, fundacja, fundusz wieczysty, organizacja pożytku publicznego, instytut lub celowa jednostka związku wyznaniowego, bez względu na to czy ich cele lub działalność faktycznie wpisują się w cele użyteczne społecznie[24] [25] [26].

Regulacje dotyczące traktowania podatkowego NGO uwzględniają organizacje użyteczności publicznej w odniesieniu do podatku dochodowego – nie istnieje jednak analogiczna forma finansowania co polski „1% podatku”. Ze środków publicznych organizacje pozarządowe w Czechach mogą być finansowane na dwa główne sposoby: poprzez subsydia i dotacje oraz poprzez przyznawanie kontraktów publicznych na określone usługi. Subsydia przyznaje się na wypełnianie przez NGO misji publicznej w określonych obszarach, w przypadkach takich, gdzie skomplikowana natura zadań lub ograniczenia instytucji państwowych pozwalają na bardziej efektywne wypełnianie tej misji przez rozproszone podmioty prywatne, w tym w szczególności organizacje non-profit. Transfery ze źródeł publicznych okazują się być w tym sensie głównym źródłem finansowania NGO w Czechach (ok. 30% źródeł finansowania), przed działalnością odpłatną pożytku publicznego (poniżej 20%), działalnością gospodarczą (poniżej 15%), wolontariatem (poniżej 10%), darowiznami korporacyjnymi (ok. 7%), zagranicznymi (ok. 5%)[27] [28] [29] [30], składkami członkowskimi (ok. 4%) i darowiznami od osób fizycznych (ok. 3%). Subsydia ze strony podmiotów publicznych są jednak problematyczne. Są budżetowane w okresach rocznych i muszą być wydawane w tym samym roku, na które zostały przyznane. Kontrowersyjna jest także niewielka przejrzystość takich wydatków i procesu ich budżetowania.

Subsydia dla NGO na wypełnianie zadań publicznych przyznawane są zarówno przez władze krajowe, jak i lokalne.  Spośród prawie 6 tysięcy usługodawców świadczących usługi społeczne, ok. 60% wykonywanych jest przez organizacje pozarządowe. We wspieraniu wykonywania zadań publicznych przez NGO, władze państwowe i lokalne przyznają jednak nie tylko pieniądze. Pośrednie, niefinansowe formy wsparcia obejmują m.in. pomoc osobową, potrzebne wyposażenie czy materiały, dostęp do informacji i technologii, usługi promocyjne oraz zestawy dobrych praktyk. W niektórych wypadkach zadania te realizowane są w ramach wieloletnich planów finansowych. Organizacje pozarządowe korzystają też ze wsparcia funduszy Unii Europejskiej, jednak wsparcie administracyjne w Czechach w tym zakresie uchodzi za niewystarczające, a bariery biurokratyczne i legislacyjne są wysokie.

Istnieją zwolnienia i ulgi podatkowe dla organizacji pozarządowych, w tym ulgi podatkowe na darowizny (ulga w podatku dochodowym). Regulacje w zakresie podatku VAT są natomiast bardzo skomplikowane, a w wypadku darowizn materialnych (niefinansowych) podatek VAT musi być zapłacony przez darczyńcę, co zniechęca przedsiębiorstwa do dokonywania darowizn.

Darowizny prywatne w Czechach dokonywane są zarówno przez darczyńców indywidualnych, jak i korporacyjnych. Indywidualni, choć mogą korzystać ze zwolnień podatkowych, często tego nie robią, po części ze względu na stosunkowo niewielkie kwoty darowizn, a po części z powodu na brak świadomości istnienia takiej możliwości. Poziom darowizn prywatnych jest stosunkowo stabilny i niezależny od sytuacji ekonomicznej. Darowizny takie dokonywane są one głównie na działalność charytatywną organizacji pozarządowych, taką jak pomoc dzieciom, ubogim, ofiarom katastrof. Darowizny korporacyjne zazwyczaj są związane z polityką odpowiedzialności społecznej biznesu (CSR), zarówno w formie pieniężnej, jak i materialnej, a także poprzez delegowanie części siły roboczej na rzecz organizacji dobroczynnych. Znaczenie dobroczynności ze strony firm rosło przez długi okres, jednak wzrost wyhamował w ostatnich latach. Firmy mogą odliczać darowizny od podstawy opodatkowania pod warunkiem, że nie przekraczają one 10% tej podstawy. Studium na temat darowizn korporacyjnych przywołuje, że państwo nie wspiera dostatecznie dobroczynności firm. Brakuje m.in. informacji na temat darowizn, uregulowania niektórych form darowizn czy uznania roli filantropii korporacyjnej i również zwraca uwagę na problemy podatkowe, w tym w/w opodatkowanie VAT na darowizny rzeczowe.

Czechy nie mają zaawansowanych środków monitorowania sposobów finansowania NGO, w tym trendów dotyczących darowizn ze strony darczyńców prywatnych i instytucjonalnych. Dane dostępne są tylko w odniesieniu do tych darowizn, gdzie wystąpiono o zwolnienia podatkowe, co zwłaszcza w wypadku darowizn prywatnych stanowi mniejszość darowizn.

Organizacje pozarządowe, zwłaszcza charytatywne, korzystają także ze zbiórek publicznych. Regulacje dotyczące tych zbiórek są jednak nieprzystające do rzeczywistości, w szczególności w odniesieniu do nowych form prowadzenia zbiórek, rozwoju technologii online, zmian na rynku rozwiązań crowdfundingowych. Powodują nadmierne obciążenia administracyjne, a także nie uwzględniają roli crowdfundingu jako stałego (a nie akcyjnego) źródła finansowania organizacji.

Zdiagnozowane problemy w finansowaniu organizacji pozarządowych w Czechach obejmują m.in. brak rozwiązań dla długoterminowego finansowania organizacji, zarówno środkami prywatnymi, jak i publicznymi; utrudnienia administracyjne w dostępie do środków międzynarodowych; przestarzałe regulacje w zakresie zbiórek publicznych; brak transparentnych statystyk i danych na temat finansowania NGO; brak zrozumienia mechanizmów funkcjonowania wolontariatu, zakresu zadań, wyzwań i problemów; brak wsparcia i niewielkie zachęty podatkowe dla finansowania NGO przez darczyńców indywidualnych i korporacyjnych; niespójne podejście do subsydiowania zadań publicznych dokonywanych przez NGO: w czasie i pomiędzy regionami. W związku z tym planowane są zmiany w otoczeniu regulacyjnym[31], mające na celu poprawę współpracy pomiędzy organizacjami a władzami publicznymi, promocję wiedzy o roli organizacji pozarządowych w społeczeństwie, a także silniejsze włączenie organizacji pozarządowych w działania o charakterze edukacyjnym. Planowane jest także wzmocnienie ram instytucjonalnych na rzecz partnerstw pomiędzy organizacjami. Z punktu widzenia finansowania, szczególnie istotne są jednak plany dotyczące rozwoju organizacji w sensie fundraisingowym: ułatwienia dla finansowania NGO przez podmioty prywatne, rozwój wolontariatu i narzędzia na rzecz współfinansowania przez władze projektów, w które zaangażowani są wolontariusze, odbiurokratyzowanie procesów przyznawania grantów państwowych i samorządowych oraz procesów występowania o granty unijne, gdzie konieczne jest zaangażowanie czeskich podmiotów publicznych. Z racji świadczenia przez czeskie NGO zadań publicznych, przewidywane są także zmiany w budżetowaniu takich zleconych zadań, tak aby umożliwić ich przewidywalne, wieloletnie finansowanie.

Konkluzje

Organizacje pozarządowe odgrywają istotną rolę w niemal wszystkich krajach demokratycznych i stanowią kluczowy element zaangażowania obywateli w sprawy publiczne. Otoczenie regulacyjne jest jednak różne w poszczególnych państwach, a w wypadku państw federalnych także regionach. Regulacje wpływają na sposoby finansowania organizacji. W niektórych krajach dominuje finansowanie ze środków prywatnych (darowizny lub działalność odpłatna, w mniejszym stopniu składki), w innych organizacje są w ścisłej relacji z władzami[32]. Innymi czynnikami wpływającymi na finansowanie NGO są także role organizacji pozarządowych (przede wszystkim to, czy zajmują się one głównie zadaniami publicznymi, wykonywanymi niejako na zlecenie władz publicznych), czy też własnymi, uznaniowo wybranymi celami. Istotne różnice dotyczą też czynników kulturowych i powszechności zjawiska filantropii. W niektórych krajach prowadzenie działalności gospodarczej przez NGO jest czymś powszechnym, w innych co najwyżej pobocznym.

Spośród omawianych przykładów, Stany Zjednoczone mają dość ugruntowany model finansowania oparty na działalności odpłatnej i działalności gospodarczej. Istnieje tam też szeroko rozpowszechnione zjawisko filantropii. Organizacje są co do zasady niezależne od władz i prowadzą własną agendę działalności – nie oznacza to jednak braku zadań kontraktowanych dla władz czy też grantów. Model niemiecki i czeski opiera się natomiast na ścisłej współpracy działalności NGO z władzami poprzez realizację zadań społecznych. Planowane w Czechach zmiany regulacyjne wskazują na to, że ich model funkcjonowania i finansowania NGO dopiero się kształtuje.

Na tle omawianych przykładów można zauważyć, że polski model funkcjonowania NGO dość mocno opiera się na grantach publicznych, które są dostępne dla szerokiego grona organizacji, a także dostępnego już tylko dla organizacji pożytku publicznego finansowania z 1% podatku. Niewykorzystany jest natomiast potencjał do filantropii indywidualnej oraz przede wszystkim do działalności odpłatnej – gdzie można by czerpać wiele wzorców z systemu amerykańskiego.

---

[1] Rogaczewska, M., Organizacje pozarządowe w polityce międzynarodowej, 2015, http://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/79822/PDF/E-book_formatka_repozytorium_Rogaczewska.pdf  [dostęp: 21.12.2022].

[2] Klorek, N., 11 sposobów na finansowanie działań organizacji pozarządowej, 2018, https://publicystyka.ngo.pl/11-sposobow-na-finansowanie-dzialan-organizacji-pozarzadowej [dostęp: 20.12.2022].

[3] Furdzik. M. et al., System finansowania organizacji pozarządowych w Polsce, 2015, https://www.ekonomiaspoleczna.gov.pl/download/files/Mechanizmy_wspolpracy/publ_system_finansowania.pdf [dostęp: 22.12.2022].

[4] Departament Stanu, USA, Biuro Demokracji, Praw Człowieka i Pracy, Non-Governmental Organizations (NGOs) in the United States, 2021, https://www.state.gov/non-governmental-organizations-ngos-in-the-united-states/ [dostęp: 20.12.2022].

[5] Folger, J., Does the Federal Government Fund any NGOs? Which ones?, 2022, https://www.investopedia.com/ask/answers/13/federal-government-fund-ngos.asp [dostęp: 21.12.2022].

[6] Departament Stanu, USA, Biuro Ludności, Uchodźców i Migracji, Funding Opportunities, https://2017-2021.state.gov/funding-opportunities/index.html [dostęp: 20.12.2022].

[7] Departament Zdrowia i Usług dla Ludności, About the Grants.gov Program Management Office, https://www.grants.gov/web/grants/support/about-grants-gov.html

[8] Candid, How are nonprofits funded?, https://learning.candid.org/resources/knowledge-base/how-are-nonprofits-funded/ [dostęp: 20.12.2022].

[9] Council on Foundations, Country Note: Germany, https://cof.org/country-notes/germany  [dostęp: 22.12.2022].

[10] Council on Foundations, Nonprofit Law in Germany, 2022, https://cof.org/content/nonprofit-law-germany  [dostęp: 21.12.2022].

[11] Gumkowska, M., Skąd organizacje na świecie mają pieniądze?, 2017, https://publicystyka.ngo.pl/skad-organizacje-na-swiecie-maja-pieniadze [dostęp: 19.12.2022].

[12] Gumkowska, M., Ile organizacji jest w Polsce i na świecie, 2017, https://publicystyka.ngo.pl/ile-organizacji-jest-w-polsce-i-na-swiecie  [dostęp: 20.12.2022].

[13] Bundesverband Deutscher Stiftungen, Facts and figures, https://www.stiftungen.org/en/home/german-foundations/facts-and-figures.html [dostęp: 19.12.2022].

[14] Olkowicz, I., Antosik, M., Rola kapitału żelaznego w finansowaniu organizacji pozarządowych, 2022, https://wise-europa.eu/wp-content/uploads/2022/11/Raport_WiseEuropa_Rola_kapitalu_zelaznego_w_finansowaniu_organizacji_pozarzadowych.pdf  [dostęp: 18.12.2022].

[15] Federalne Ministerstwo Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, The Ministry for Economic Cooperation and Development (BMZ),  https://www.bmz.de/en/ministry  [dostęp: 21.12.2022].

[16] Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań, Funding organisations, https://www.research-in-germany.org/en/research-funding/funding-organisations.html [dostęp: 21.12.2022].

[17] Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit, Diaspora 2030 – Funding to ’private institutions’, https://diaspora2030.de/en/service/further-funding-opportunities/funding-to-private-institutions/  [dostęp: 22.12.2022].

[18] SEEK Development, Donor Tracker: Germany, 2022, https://donortracker.org/country/germany [dostęp: 22.12.2022].

[19] Institute for NGO Research, NGO Monitor: Germany, https://www.ngo-monitor.org/funder/germany/ [dostęp: 21.12.2022].

[20] Kefferpütz, R., Leifert, C.L., Why German Think Tanks Have to Change the Way They Work, 2021, https://dgap.org/de/forschung/publikationen/why-german-think-tanks-have-change-way-they-work [dostęp: 21.12.2022].

[21] Budzich-Szukała, U., Jak Czesi współpracują ze sobą, 2011, https://publicystyka.ngo.pl/jak-czesi-wspolpracuja-ze-soba [dostęp: 19.12.2022].

[22] Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych, Usługi społeczne i Deinstytucjonalizacja w Republice Czeskiej, 2022, https://www.wrzos.org.pl/wp-content/uploads/2022/04/uslugi-spoleczne-w-republice-czeskiej.pdf [dostęp: 19.12.2022].

[23] Rząd Republiki Czeskiej, Non-Governmental Organizations, https://www.vlada.cz/en/ppov/rnno/basic-information-45510/ [dostęp: 19.12.2022].

[24] Rząd Republiki Czeskiej, https://www.vlada.cz/assets/ppov/rnno/Strategy_NGO_ENG_fin.pdf [dostęp: 19.12.2022].

[25] Council on Foundations, Nonprofit Law in Czech Republic, 2021, https://cof.org/country-notes/nonprofit-law-czech-republic  [dostęp: 21.12.2022].

[26] Rząd Republiki Czeskiej, Statute of the Government Council for Non-Governmental Organisations, https://www.vlada.cz/assets/ppov/rnno/statut_RVNNO_2012_EN.pdf [dostęp: 19.12.2022].

[27] Active Citizens Fund, Czech Republic, https://activecitizensfund.no/where-are-we-active/czech-republic/ [dostęp: 19.12.2022].

[28] Komisja Europejska, Funding opportunities for NGOs, https://commission.europa.eu/funding-tenders/how-apply/eligibility-who-can-get-funding/funding-opportunities-ngos_en [dostęp: 20.12.2022].

[29] EU Calls, 4 EU Funding Opportunities for NGOs to Discover, 2021, https://eucalls.net/blog/eu-funding-opportunities-ngos [dostęp: 21.12.2022].

[30] Civil Society Europe, Fact Sheet on NGO funding by the EU, 2020, https://civilsocietyeurope.eu/wp-content/uploads/2020/01/CSE-Fact-Sheet-on-NGO-funding-by-the-EU.pdf [dostęp: 18.12.2022].

[31] Rząd Republiki Czeskiej, Strategy for cooperation between public administration and non-governmental non-profit organisations 2021-2030. Vision: Non-governmental non-profit organisations as stable and strong partners of public administration in meeting the needs of the Czech. Set of Objectives – Task Part https://www.vlada.cz/assets/ppov/rnno/Annex_1_Strategy_NGO_LF.pdf  [dostęp: 19.12.2022].

[32] Tabor, S., Budzich-Szukała, U., Badanie relacji między organizacjami pozarządowymi a administracją publiczną w wybranych krajach UE z punktu widzenia praktyków, 2011, https://www.ekonomiaspoleczna.gov.pl/download/files/Biblioteka/BPP/Badanie%20relacji.pdf  [dostęp: 21.12.2022].